Albert Einstein had het. Leonardo DaVinci had het ook. Dyslexie is een leerstoornis die ook wel woordblindheid werd genoemd. Maar de gevolgen zijn complexer dan enkel een woord door een blinde vlek verkeerd lezen of schrijven. Doordat je hersenstructuur anders is als je dyslectisch bent, verwerk je geschreven informatie anders. Stel je een tekst of woord voor waarin de letters, heel eigenwijs, telkens van plek verwisselen. Zo staat er “lezen is leuk”. Het volgende moment lees je “zelen is kul” of “zlene si ekul”. Het ontcijferen van teksten wordt zo heel lastig. Eén ding wordt wel duidelijk: lezen leuk vinden wordt een stuk moeilijker. Dit maakt je leesvaardigheid ontwikkelen een uitdaging. Gelukkig zijn er hulpmiddelen die je kunnen helpen als je dyslectisch bent.
Leesvaardigheid ontwikkelen ondanks dyslexie, een uitdaging
Eén van de belangrijkste dingen die je over dyslectisch zijn moet begrijpen, is dat dit niks zegt over de intelligentie van iemand. Want dat je met deze leerstoornis oplossingen kunt bedenken voor de moeilijkste materie, heeft Einstein wel bewezen. Het coderen van tekens en daarmee teksten, is waar het probleem zit. Leren en vooral hiermee leren omgaan is daarom een uitdaging. Hierin kan de leerkracht een belangrijke rol spelen. In deze blog worden een aantal methodes en strategieën genoemd die gebaseerd zijn op de methodes van de IES Practice Guide. Dit is een bewezen en geprezen handreiking om de geletterdheid bij adolescenten te bevorderen, toepasbaar bij diverse leerproblematieken.
Motivatie en doorzettingsvermogen versterken
De motivatie om te lezen is essentieel om de leesvaardigheid van leerlingen die dyslectisch zijn, te vergroten. Om een leerling blijvend gemotiveerd te houden, is het belangrijk om duidelijk te hebben waar hij of zij hulp bij nodig heeft.
Om beter inzicht te krijgen in wat dyslectisch zijn betekend en ook wat voor voordelen dit met zich meebrengt, is “The Gifts of Dyslexia” van de auteur Mike DeLong een aanrader. Het boek laat zien dat mensen met deze stoornis vaak grote creativiteit en een multidimensionaal denkvermogen bezitten.
Dit vermogen bij studenten en leerlingen is een belangrijk uitgangspunt om hun te begeleiden tijdens het leren en studeren. Want door hun stoornis is de aanpak bij het leren vaak uniek. Eigenschappen als creatief en beeldend denkvermogen kunnen ervoor zorgen dat ze doorzettingsvermogen ontwikkelen. Hierdoor kunnen zij via een andere weg ook de gestelde doelen behalen.
In het algemeen is het zo dat tijdens de schoolloopbaan de motivatie voor het lezen van school gerelateerde teksten, tijdens de middelbareschooltijd sterk afneemt. Voor leerlingen die dyslectisch zijn, kan de inspanning die lezen voor hen kost, nog eens extra demotiveren. Het gebruik van technologie en inspelen op de interesses van de leerling zelf, zijn manieren om motivatie en doorzettingsvermogen te stimuleren in deze periode.
Teksten bestuderen met handige tools
Teksten in audiovorm aanbieden aan studenten en leerlingen is bijvoorbeeld een optie om het leerproces voor hen te vereenvoudigen. Veel boeken zijn al in audiovorm verkrijgbaar. Zo kunnen leerlingen, zonder de drempel die een geschreven tekst voor hen creëert, informatie tot zich nemen. Naast audioboeken is er ook speciale software beschikbaar die audio-ondersteuning biedt bij het lezen van teksten. Reading Assistent+ biedt hiervoor bijvoorbeeld goede mogelijkheden waarbij de tekst in een combinatie van geschreven en audio vorm wordt aangeboden. Woord focus tools, die belangrijke of moeilijke woorden uitlichten, helpen de lezer verder ook.
Leerlingen zelf de keuze geven
Hun interesse blijven prikkelen helpt om leerlingen gemotiveerd te houden. Laat leerlingen daarom zelf kiezen wat ze willen lezen. Mensen die dyslectisch zijn, hebben vaak een grote belangstelling vanuit hun beeldend denkvermogen. Gebruik deze verbeeldingskracht als kracht om te motiveren.
Om gemotiveerd te blijven is een duidelijk doel stellen van wat je bereikt met het lezen van de tekst, ook belangrijk. Laat leerlingen deze leerdoelen ook voor zichzelf opstellen. Wat wil ik kunnen nadat ik deze tekst gelezen heb? Of: wat wil ik weten als ik dit hoofdstuk uit heb?
Het vaststellen en behalen van de doelen kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door de leerling zelf vragen te laten bedenken of een skeletoverzicht maken, zijn twee methodes die effectief zijn gebleken.
Als docent kun je natuurlijk vragen aanbieden. Maar door de leerlingen zelf inhoudelijke vragen te laten bedenken, zullen ze de tekst nog aandachtiger lezen. De nieuwe trend in leermethodes “Genius Hour”, sluit hierbij perfect aan. Bij een skeletoverzicht worden de belangrijkste onderwerpen en ideeën van een tekst gegeven. Het geeft een houvast om uit een lange woordenbrij de kern te vatten en hier de details bij aan te vullen.
Bij deze twee manieren om de leerstof eigen te maken, is het belangrijk de kwaliteiten van leerlingen die dyslectisch zijn, te gebruiken. Zo zijn deze leerlingen vaak verbaal zeer sterk. Door een tekst met een groepje of klas te analyseren, kunnen zij vanuit hun verbale kwaliteiten de leerstof eigen maken.
Een positieve leeromgeving
Om iets te leren is motivatie en doorzettingsvermogen vanuit de leerling essentieel, maar daarnaast is de leeromgeving cruciaal. Is de klas een veilige omgeving waar iedereen op zijn eigen manier kan leren? Kan een docent een positieve sfeer creëren waarin leerlingen worden uitgedaagd? De juiste leeromgeving is voor elke leerling belangrijk, maar voor leerlingen met dyslexie des te meer.
Voorlezen in de klas
Voorlezen in de klas is een activiteit waarbij een positieve leeromgeving belangrijk is. Voor een groep voorlezen blijft natuurlijk een enorme uitdaging voor iemand met dyslexie. Wordt op het belang van snel en duidelijk voorlezen te veel nadruk gelegd, dan kan dit demotiveren en zelfs blokkeren. Vooral bij tieners, die bezig zijn met hun zelfbeeld en hoe ze op anderen overkomen, werkt dit averechts.
Maar ook bij voorlezen kun je op verschillende manieren als docent hulpmiddelen bieden zodat de juiste leeromgeving ontstaat. Als vloeiend voorlezen het doel is van de activiteit, dan hoeft dit niet perse onder de druk van een luisterende klas te gebeuren. De leerling kan bijvoorbeeld dit ook in audiovorm opnemen, of alleen voor de docent voorlezen. Wanneer het doel van het voorlezen begrip van de tekst is, zou een leerling dit ook kunnen uitleggen zonder de tekst te hoeven voor te lezen.
Andere middelen die het lezen en voorlezen vergemakkelijken, zijn bijvoorbeeld close reading en het maken van anker diagrammen. Bij close reading markeren leerlingen zelf de belangrijkste woorden en onderwerpen uit een tekst, of de woorden die ze niet begrijpen. Met een anker diagram, waarbij je de tekst schematisch opdeelt om zo achter de betekenis van woorden te komen, wordt een tekst overzichtelijk gemaakt.
Slimme tools en technologie
In de 21ste eeuw biedt de technologie ook veel hulpmiddelen die leerlingen met leerproblemen kunnen helpen. Naast het werken vanuit de motivatie van de leerling en het creëren van een positieve leeromgeving, kun je met de juiste software de leerweg vergemakkelijken. Eerder in deze blog werd bijvoorbeeld al Reading Assistent+ al genoemd. Zeker gecombineerd met Fast ForWord blijkt dit een zeer effectief hulpmiddel. In sommige gevallen heeft regelmatig gebruik ervoor gezorgd dat een leerachterstand van twee jaar in enkele maanden was weggewerkt.
Het bijzondere van deze methodes is dat ze niet alleen het lezen en leren vergemakkelijken, maar ook de motivatie verhogen. Deze AI gestuurde software heeft een spraakherkenningsfunctie. Het kan een leerling direct feedback geven bij bijvoorbeeld het voorlezen van een tekst. Deze directe interactie motiveert en geeft zelfvertrouwen.
Leesvaardigheid ontwikkelen met dyslexie zal altijd een uitdaging blijven. Door te werken vanuit de kwaliteiten die een leerling met dyslexie heeft om zo te blijven motiveren, in een positieve leeromgeving én met de hulp van goede software kunnen leerlingen echter heel veel bereiken. Want leren met dyslexie is vooral leren hiermee om te gaan. Dit geldt voor de leerling, maar zeker ook voor de docent.
